کد مطلب:38991 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:20

گنجینه پرسمان » اهل بيت

آيا اين كه در بعضي آيات قرآن، خداوند از صحابه تمجيد كرده; ميتوان بعضي از صحابه مانند خليفه اول، دوم و سوم را از اعمال ناشايستي كه انجام دادهاند مبرا دانست؟

برخي از برادران اهل تسنن با توجه به برخي آيات قرآن، كه از مهاجران و انصار تمجيد نموده است، برآنند كه مهاجران اوّل و به تبع آنان صحابه پيامبر اكرم پاك و منزه از هر گناهي ميباشند و شايسته بهشتند. بر اين اساس آنان، بررسي و نقد عمل كرد اصحاب پيامبر6 را به هيچ وجه جايز نميدانند.

شكي نيست كه مهاجران و اصحاب پيامبر اكرم، داراي احترام و ارزش ويژهاي هستند. منتها گسترش اين احترام و ارزش، براي همه آنان با فراز و نشيبهايي كه از برخي در طول تاريخ مشاهده شده، با خود آيات قرآن كريم و شواهد تاريخي و عقل سليم سازگار نيست.

شواهد تاريخي

نظريه اهل سنت، با متون تاريخ اسلامي به هيچ وجه موافق نيست; زيرا كسان بسياري مانند ثعلبة بن حاطب انصاري(ر.ك: مجمع البيان، طبرسي، ذيل آيات 75ـ77، سوره توبه.) بودند كه روزي در رديف مهاجران و انصار بودند و سپس از راه خدا منحرف شدند و مورد خشم و غضب پيامبر6 كه توأم با خشم و غضب خداست قرار گرفتند.

برهان عقلي

عقل سليم و پاك از پذيرش اين نظريه به شدت ابا دارد. چگونه ميتوان پذيرفت فردي را كه در طول زندگي خود با اوجها و افتهاي متعددي روبرو بوده، تنها به جهت ديدن پيامبر اكرممبرا از هر گناهي بدانيم؟

اگر منظور از اين نظريه اين است كه همة صحابه پيامبر، مرتكب هيچ گونه گناهي نشدند و معصوم و پاك از هر معصيتي بودند. اين از قبيل انكار در بديهيات است و اگر منظور آن است كه آنان گناه كردند و اعمال خلافي انجام دادند باز هم خدا از آنان راضي است، مفهومش اين است كه خدا رضايت به گناه داده است!؟

چگونه عقل، طلحه و زبير را كه روزي از ياران صديق پيامبر اكرمبودند و روز ديگري باعث كشته شدن هفده هزار مسلمان شدند، ميتواند تبرئه كند؟

آيات قرآن كريم

آيات قرآن كريم، انسانِ مؤمنِ داراي عمل صالح را ستايش ميكند.(عصر،1ـ3) از اين آيات فهميده ميشود، چنانچه اين دو ويژگي در فردي نبود سزاوار ستايش نيست. استثناي بدون دليل صحابه از اين حكم كلي نهايت بي انصافي و تضييع حقوق تابعان است كه با حكمت خداوند سازگار نيست.

ملاحظه آيات ياد شده در پرسش (آيات 8ـ10) سورة حشر پاسخ محكمي به اين پندار است. در اين آيات ويژگيهايي براي مهاجران و انصار و تابعان ذكر شده كه با برداشت اهل تسنن در مورد عدالت همة صحابه تنافي دارد.

در آيه هشتم، سه ويژگي براي تعلق انفال به مهاجران ذكر كرده است: اخلاص، جهاد و صدق

در آيه نهم سه خصلت براي انصار بيان ميكند: محبت نسبت به مهاجران، ايثار و پرهيز از هر گونه بخل و حرص. بديهي است كه اين اوصاف شامل افراد منافقي مانند عبداللّه ابن اُبي نميشود; در حالي كه وي به ظاهر مسلمان و از صحابه پيامبر اكرم بود.

در آيه دهم سه وصف براي تابعان (برخي تابعان در اين آيه را افرادي كه پس از فتح مكه مسلمان شدند، ميدانند) آمده است: خودسازي، احترام به پيشگامان در ايمان و پرهيز از هر گونه كينه و حسد.

اين وصفها بيانگر آن است كه همه مهاجران، انصار و تابعان يكسان نيستند و بر فرض عموميت آيات و شمول آنها همه صحابه را، بر آنيم كه اين ويژگيها براي ياران پيامبر در زمان نزول اين آيات بود، و ميدانيم كه در ميان آنان افرادي بودند كه در زمان پيامبر اكرم و پس از ايشان تغيير مسير دادند و خودرا از افتخارهاي اين آيهها محروم كردند.

بنابراين، ما با احترام به پيشگامان در خط ايمان، پروندة اعمال صحابه را بر اساس معيارهايي كه آيات شريفه دارند بررسي ميكنيم و دربارة آنان قضاوت ميكنيم. پيوند خود را با آنان كه بر سر عهد و پيمان خود باقي ماندند محكم ميسازيم، و از آنان كه در زمان پيامبر6 يا بعد از ايشان، رابطه خود را گسستند ميبريم. اين است يك منطق صحيح و هماهنگ با حكم قرآن و عقل.(ر.ك: تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 23، ص 525، دارالكتب الاسلامية.)

در روايات نيز آمده است كه پيامبر اكرماز انحراف و جهنمي شدن برخي اصحاب خود خبر داده بود; چنان كه در روايتي از ابن عباس نقل شده است: پيامبر اكرمروزي خطبه خواند و فرمود: روز قيامت كه برپا شود، مرداني از امت مرا حاضر ميكنند، در حالي كه در سمت اصحاب الشمال (جهنميها) قرار دارند، سپس ميگويم: پروردگارا: اينها اصحاب من بودند! سپس گفته ميشود ]آري اصحاب تو بودند ولي[ نميداني اينها بعد از تو چه كردند! پيامبر6 در پاسخ، همان سخن حضرت عيسيغ را ميگويد كه فرمود: كُنتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَّادُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنتَ أَنتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنتَ عَلَيَ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ;(مائده،117) تا زماني كه در ميان آنها بودم، مراقب و گواهشان بودم; ولي هنگامي كه مرا از ميانشان برگرفتي، تو خود مراقب آنها بودي; و تو بر هر چيز، گواهي!; سپس گفته ميشود ]اي پيامبر[ هنگامي كه تو از آنها جدا شدي (و به ديار حق شتافتي)، آنها تغيير موضع دادند و از راه و سنتي كه تو بر ايشان ترسيم نموده بودي برگشتند.(صحيح بخاري، ج 5، ص 191ـ192، دارالفكر بيروت / صحيح مسلم، ج 8، ص 157، دارالفكر، بيروت.)